Niepełnosprawność w Niemczech – koszty odliczane w zeznaniu podatkowym

Niepełnosprawność w Niemczech. Kompleksowy poradnik z którego dowiesz sie o kosztach odliczanych w zeznaniu podatkowym, ryczałcie inwalidzkim w Niemczech oraz przykładach i sposobach odliczenia. To pierwszy z dwóch rozbudowanych poradników. Zapraszamy do lektury.

Korzyści podatkowe w Niemczech dla niepełnosprawnych

Osoby z niepełnosprawnością mają często wyższe wydatki niż osoby zdrowe. Aby zatem zmniejszyć swoje obciążenie podatkowe, mogą się ubiegać o zwrot wydatków związanych z niepełnosprawnością tytułem nadzwyczajnych obciążeń.

W tym celu rozróżnia się typowe i nietypowe koszty związane z niepełnosprawnością:

▪ koszty nietypowe są uwzględniane jako nadzwyczajne obciążenia o charakterze ogólnym zgodnie z § 33 ustawy o podatku dochodowym (Einkommensteuergesetz) 

▪ koszty typowe związane z niepełnosprawnością są pokrywane zazwyczaj ryczałtem dla osób niepełnosprawnych, czyli tzw. ryczałtem inwalidzkim (Behinderten-Pauschbetrag).

Jeśli Twoje typowe koszty przewyższają kwotę ryczałtu, możesz zrezygnować z ryczałtu i oprócz kosztów nietypowych rozliczyć zgodnie z § 33 EStG także typowe koszty związane z niepełnosprawnością jako nadzwyczajne obciążenia o charakterze ogólnym.

Podatek można zatem obniżyć na dwa sposoby (§ 33b ust. 1 EStG):

1. Korzystasz z ryczałtu inwalidzkiego i wówczas kwota ryczałtu pokrywa „typowe” koszty związane z niepełnosprawnością. Są to wydatki na pomoc w zwykłych i regularnie powtarzających się czynnościach życia codziennego, na opiekę oraz na zwiększone potrzeby w zakresie prania.

Jako nadzwyczajne obciążenia o charakterze ogólnym możesz odliczyć również „nietypowe” i nie objęte ryczałtem koszty związane z niepełnosprawnością. Z reguły nadzwyczajne obciążenia o charakterze ogólnym są nieograniczone kwotowo, ale musisz udowodnić, że faktycznie je poniosłeś. Ponadto zostaną one pomniejszone o wysokość tzw. rozsądnego obciążenia, bowiem ustawodawca oczekuje od podatnika, że kwotę dostosowaną do jego możliwości finansowych poniesie we własnym zakresie.

2. Rezygnujesz z ryczałtu inwalidzkiego i zamiast tego wykazujesz wszystkie typowe i nietypowe koszty związane z niepełnosprawnością, uwzględniając je jako nadzwyczajne obciążenia o charakterze ogólnym.

Takie rozwiązanie opłaca się wtedy, gdy Twoje typowe koszty związane z niepełnosprawnością są faktycznie wyższe niż kwota ryczałtu. Musisz jednak pamiętać, że wszystkie Twoje wydatki podlegające odliczeniu zostaną pomniejszone o rozsądne obciążenia.

! Niezależnie od tego, którą opcję ostatecznie wybierzesz, przez cały rok powinieneś zbierać wszystkie rachunki. Ponieważ dopiero na koniec roku można obliczyć, czy korzystniejszym rozwiązaniem okaże się ryczałt inwalidzki pokrywający typowe koszty związane z niepełnosprawnością, czy też odliczenie kosztów jako nadzwyczajne obciążenia o charakterze ogólnym według z § 33 EStG.

Zwłaszcza w przypadku pobytu w ośrodku kwota ryczałtu zostanie szybko przekroczona.

Zobacz wszystkie tematy z: Koszty uzyskania przychodu w Niemczech

Ryczałt inwalidzki w Niemczech

2.1 Dlaczego wprowadzono ryczałt?

Wiele wydatków związanych typowo z niepełnosprawnością trudno udokumentować, a nieraz jest to wręcz niemożliwe. Z tego powodu koszty te są zazwyczaj uwzględniane w formie ryczałtu, aby móc obniżyć wysokość podatku. Dla osób niepełnosprawnych wprowadzono ryczałt inwalidzki.

! Oprócz ryczałtu inwalidzkiego możesz odliczyć także nadzwyczajne obciążenia zgodnie z § 33b EStG. Ryczałt obejmuje tylko typowe wydatki związane z niepełnosprawnością.

W szczególności można ubiegać się o zwrot następujących wydatków:

• koszty zabiegów chirurgicznych
• koszty leczenia
• koszty lekarstw i konsultacji lekarskich
• koszty kuracji
• koszty przebudowy domu w celu dostosowania go do potrzeb osób niepełnosprawnych
• koszty podróży w przypadku znacznej niepełnosprawności.

2.2 Komu przysługuje ryczałt i w jakiej wysokości

Istnieje tzw. „normalny” ryczałt inwalidzki dla osób z lekkim lub znacznym stopniem niepełnosprawności, którego wysokość zależy od stopnia niepełnosprawności. Oprócz tego jest jeszcze tzw. „podwyższony” ryczałt inwalidzki, który przysługuje osobom niesamodzielnym, niewidomym i głuchoniewidomym, niezależnie od ich stopnia niepełnosprawności. W prawie socjalnym stopień niepełnosprawności ustala się w dziesięciu etapach, począwszy od stopnia 20, czyli ograniczenia funkcjonalnego (§ 152 ust. 1 IX Księgi Kodeksu Społecznego).

2.2.1 Wysokość ryczałtu inwalidzkiego do 2020 roku

Łącznie do okresu rozliczeniowego 2020 obowiązywały następujące kwoty ryczałtowe: 

2.2.2 Wysokość ryczałtu inwalidzkiego od 2021 roku

Od okresu rozliczeniowego 2021 nastąpi kilka bardzo pozytywnych zmian:

• dotychczasowe ryczałty zostaną podwojone;
• ryczałt będzie przyznawany już od stopnia niepełnosprawności 20;
• dotychczasowe dodatkowe wymogi dla osób z niepełnosprawnością oj stopniu niższym niż 50 nie będą miały już zastosowania.

2.2.3 Jak ubiegać się o ryczałt?

Wniosek o ryczałt składany jest wraz z zeznaniem podatkowym na załączniku „Nadzwyczajne obciążenia”.

Jeśli małżonkowie wybiorą rozliczenie indywidualne zamiast wspólnego, nadzwyczajne obciążenia są uwzględniane u tego małżonka, który faktycznie poniósł te wydatki (wraz z wydatkami specjalnymi oraz ulgą podatkową zgodnie z § 35a EStG). Na wspólny wniosek małżonków są one odliczane w równych częściach (§ 26a ust. 2 zdanie 2 EStG).

Ten podział po połowie stosuje się również przy ryczałcie dla osób niepełnosprawnych. Jeżeli małżonkowie zgodnie złożą wniosek, połowa ryczałtu inwalidzkiego przysługującego jednemu z małżonków może zostać odliczona w indywidualnym rozliczeniu małżonków (wyrok Trybunału Finansowego z 20.12.2017, III R 2/17, Federalny Dziennik Podatkowy BStBl. 2018 II str. 468).

Natomiast gdybyś chciał poprzez ryczałt inwalidzki zaoszczędzić co miesiąc na podatku od wynagrodzeń, dodatku solidarnościowym lub ewentualnie na podatku kościelnym, złóż wniosek do urzędu skarbowego o obniżenie podatku od wynagrodzeń (Lohnsteuerermäßigung). 

2.3 Ustalanie stopnia niepełnosprawności

2.3.1 Kto ustala stopień niepełnosprawności?

Niepełnosprawność oraz jej stopień ustalane są na Twój wniosek. Po jego rozpatrzeniu otrzymasz potwierdzenie w formie decyzji o stopniu niepełnosprawności (Feststellungsbescheid) (§ 152 ust. 1 IX Księgi Kodeksu Społecznego). Wniosek należy złożyć w urzędzie odpowiedzialnym za wdrożenie ustawy federalnej o ubezpieczeniu na wypadek niepełnosprawności (Bundesversorgungsgesetz). Zazwyczaj jest to urząd emerytalny, w niektórych krajach związkowych są to władze administracji lokalnej. Jeśli Twój stopień niepełnosprawności wynosi ponad 50, otrzymasz legitymację osoby ze znaczną niepełnosprawnością (legitymacje zgodne z IX Księgą Kodeksu Społecznego).

Ustalenie niepełnosprawności i jej stopnia może również wynikać z decyzji rentowej, decyzji administracyjnej lub sądowej albo tymczasowego zaświadczenia wydanego w postępowaniu w sprawie ograniczonej zdolności do pracy (§ 152 ust. 2 IX Księgi Kodeksu Społecznego).

W przypadku szczególnych upośledzeń oprócz stopnia niepełnosprawności wydawane są również odpowiednie oznaczenia, np. symbol „G” (Gehbehinderte = osoby z niepełnosprawnością ruchową) lub „aG” (außergewöhnlich Gehbehinderte = osoby ze szczególną niepełnosprawnością ruchową). Mogą okazać się przydatne przy wyrównaniu niekorzystnej sytuacji podatkowej. Upewnij się zatem, że zostały wykazane w decyzji lub legitymacji osoby o znacznym stopniu niepełnosprawności.

W niektórych przypadkach jako dowód uprawnienia do ryczałtu inwalidzkiego wystarczy opinia biegłego z Urzędu ds. Socjalnych (Versorgungsamt), którą powinien uzyskać urząd skarbowy (§ 65 ust. 4 rozporządzenie wykonawcze w sprawie podatku dochodowego EStDV), a mianowicie

▪ gdy podatnik stał się niepełnosprawny lub niesamodzielny krótko przed śmiercią albo gdy jego stan pogorszył się do tego stopnia, że był uprawniony do otrzymania wyższego stopnia niepełnosprawności, 

oraz

▪ gdy Urząd ds. Socjalnych nie mógł już na czas ustalić stopień niepełnosprawności.

2.3.2 Osoby niepełnosprawne (ze stopniem poniżej 50)

Zastosowanie do okresu rozliczeniowego 2020

Jeśli Twój stopień niepełnosprawności jest niższy niż 50, zaliczasz się do grupy osób z lekką niepełnosprawnością, a osoby ze stopniem nieprzekraczającym 30 nie mogą skorzystać z ryczałtu inwalidzkiego.

Osoby ze stopniem 30 lub 40 otrzymują ryczałt, jeśli ze względu na ich niepełnosprawność przysługuje im prawo do renty lub innego bieżącego świadczenia na mocy przepisów prawnych. Wystarczy, jeśli prawo do takich świadczeń jest zawieszone lub jeśli otrzymałeś zryczałtowane świadczenie. Zawiadomienie o emeryturze lub o bieżących płatnościach jest dla urzędu skarbowego wystarczającym dowodem.

Przy stopniach 30 lub 40 masz ponadto prawo do ryczałtu z tytułu niepełnosprawności, jeśli niepełnosprawność spowodowała trwałą utratę sprawności fizycznej lub jeśli Twoja niepełnosprawność wynika z typowej choroby zawodowej. Należy się upewnić, że zostało to określone w decyzji o ustaleniu stopnia niepełnosprawności, ponieważ urząd skarbowy opiera na niej swoją decyzję. Alternatywnie wystarczy również odpowiednia decyzja o rencie, np. z Urzędu ds. Socjalnych lub Branżowego Zakładu Ubezpieczeń (Berufsgenossenschaft) (§ 65 ust. 1 nr 2 EStDV). Jednak zawiadomienie o emeryturze z niemieckiego ubezpieczenia emerytalnego (dawniej BfA i LVA) nie wystarczy (H 33b „Dowód niepełnosprawności” wskazówki dotyczące podatku dochodowego EStH).

! Posiadasz stopień niepełnosprawności 20 i w związku z tym nie przysługuje Ci ryczałt inwalidzki? A może masz stopień 30 lub 40, ale nie spełniasz ww. warunków? W takiej sytuacji możesz ubiegać się o zwrot rzeczywistych wydatków związanych z niepełnosprawnością jako nadzwyczajne obciążenia o charakterze ogólnym.

Zastosowanie od okresu rozliczeniowego 2021

Od 2021 roku można ubiegać się o ryczałt z tytułu niepełnosprawności już od stopnia 20 i nie trzeba spełniać żadnych dodatkowych warunków. Nie ma zatem już znaczenia, czy niepełnosprawność doprowadziła do trwałej utraty sprawności fizycznej, czy niepełnosprawność wynika z typowej choroby zawodowej, czy też podatnik jest uprawniony do ustawowej renty lub innego bieżącego świadczenia z tytułu niepełnosprawności.

! Do okresu rozliczeniowego 2020 nie masz prawa do ryczałtu, ponieważ posiadasz lekki stopień niepełnosprawności 20 albo stopień 30 lub 40, ale nie spełniasz dodatkowych warunków? Złóż zatem w urzędzie skarbowym wniosek o obniżenie podatku od wynagrodzenia za okresy od stycznia 2021 roku. Przysługujący Ci ryczałt spowoduje obniżenie podatku od wynagrodzeń, a Ty skorzystasz z wyższego wynagrodzenia netto!

Dla urzędu skarbowego dowodem będzie decyzja o ustaleniu stopnia niepełnosprawności. Jednakże zaświadczenie od właściwego organu w sprawie stopnia niepełnosprawności jest również wystarczające; wtedy nie musisz przedkładać w urzędzie skarbowym decyzji zawierającej Twoje dane zdrowotne (§ 65 ust. 1 nr 2 EStDV).

2.3.3 Osoby o znacznym stopniu niepełnosprawności (50 lub więcej)

O znacznej niepełnosprawności mówi się przy stopniu 50 i więcej. W takim przypadku przysługuje Ci prawo do ryczałtu inwalidzkiego bez żadnych dodatkowych warunków już w okresie rozliczeniowym 2020 i oczywiście również od 2021 roku.

Prawo do ryczałtu potwierdzisz w urzędzie skarbowym, przedstawiając legitymację osoby niepełnosprawnej w stopniu znacznym lub decyzję o ustaleniu stopnia niepełnosprawności wydaną przez Urząd ds. Socjalnych (§ 65 ust. 1 nr 1 EStDV).

Dokumenty te powinny zawierać także oznaczenia niepełnosprawności, które są istotne z podatkowego punktu widzenia (§ 3 rozporządzenia w sprawie legitymacji osoby o znacznym stopniu niepełnosprawności):

• „H”, „Bl” i „TBl”, które umożliwiają podwyższenie ryczałtu, a także odliczenie kosztów przejazdu jako ogólne nadzwyczajne obciążenia w wysokości 4.500 €.
• „G” i „aG”, które przy stopniach 50 i 60 podnoszą koszty operacyjne lub koszty uzyskania przychodu na przejazdy między domem a firmą/pracą oraz przejazdy do domu rodzinnego w przypadku podwójnego prowadzenia gospodarstwa domowego.
• „G” – przy stopniu 70 pozwala odliczyć koszty przejazdu jako ogólne nadzwyczajne obciążenia w wysokości 900 €.
• aG” – pozwala odliczyć koszty przejazdu jako ogólne nadzwyczajne obciążenia w wysokości 4.500 €.
• „B”- dzięki temu oznaczeniu urząd skarbowy zaakceptuje koszty związane z osobą towarzyszącą podczas podróży, której opieka jest dla Ciebie niezbędna.

Więcej szczegółów znajdziesz w rozdziałach „Osoby niesamodzielne, niewidome i głuchoniewidome”, „Podlegające odliczeniu koszty przejazdu” oraz „Osoba towarzysząca – podlegające odliczeniu koszty”) 

2.3.4 Osoby niesamodzielne, niewidome i głuchoniewidome

Osoby niesamodzielne, niewidome i głuchoniewidome (oznaczenia „H”, „Bl” lub „TBl”) są uprawnione do otrzymania wyższego ryczałtu inwalidzkiego.

Osoba jest niesamodzielna, „jeśli stale wymaga pomocy innych osób w wielu często i regularnie powtarzających się czynnościach każdego dnia w celu zapewnienia sobie osobistej egzystencji. Warunki te są również spełnione, jeśli konieczna jest pomoc w formie nadzoru lub instruktażu dla wyżej wymienionych czynności, lub gdy pomoc nie musi być udzielana na stałe, ale niezbędna jest stała gotowość do jej udzielenia” (§ 33b ust. 6 zdanie 3 i 4 EStG; od 2021: § 33b ust. 2 zdanie 3 i 4 EStG).

Do powtarzających się czynności życia codziennego należą zasadniczo higiena osobista, spożywanie posiłków, mobilność i dbanie o gospodarstwo domowe. 

Oznaczenie „H” jest równoważne z klasyfikacją jako osoba wymagająca stałej opieki w stopniach opieki 4 i 5. W tym przypadku wystarczy przedłożyć zaświadczenie o zakwalifikowaniu. Nie jest wymagana dodatkowa decyzja o ustaleniu stopnia z oznaczeniem „H” tylko dla celów urzędu skarbowego (§ 65 ust. 2 i ust. 2a EStDV; pismo Min. Fin. z 19.08.2016, BStBl. 2016 I str. 804).

! Jeżeli Ty opiekujesz się inną osobą nawet częściowo, to przysługuje Ci ryczałt opiekuńczy (Pflege-Pauschbetrag). 

Niestety ryczałt ten nie przysługuje automatycznie. Musisz złożyć wniosek wraz z zeznaniem podatkowym na załączniku „Obciążenia nadzwyczajne”.

Za osoby niewidome uznaje się osoby, które mimo stosowanej pomocy optycznej nie osiągają ostrości wzroku większej niż 1/50 = 2% w jednym oku lub w obuocznie (rozporządzenie o orzekaniu stopnia niepełnosprawności Versorgungsmedizin-Verordnung, część A, nr 6).

Natomiast osoba głuchoniewidoma to osoba o znacznym stopniu niepełnosprawności, która posiada stopień 70 z powodu upośledzenia słuchu i stopień 100 z powodu upośledzenia wzroku (§ 3 rozporządzenia w sprawie legitymacji osób o znacznym stopniu niepełnosprawności).

2.3.5 Niezbędna dokumentacja dowodowa

Jeśli po raz pierwszy ubiegasz się o ryczałt inwalidzki w zeznaniu podatkowym lub we wniosku o obniżenie podatku od wynagrodzenia, musisz przedłożyć w urzędzie skarbowym niezbędne dokumenty. Dokumenty należy przekazać również wtedy, gdy zmienią się okoliczności przyznania ryczałtu, np. gdy zmieni się Twój stopień niepełnosprawności lub będzie obowiązywał tylko przez wyznaczony okres. W kolejnych latach wystarczy, jeśli posiadasz ważne dokumenty i przedstawisz je dopiero na żądanie urzędu skarbowego (§ 65, ust. 3 EStDV).

W przyszłości urząd wydający decyzje o niepełnosprawności będzie przekazywać swoje decyzje do urzędu skarbowego drogą elektroniczną. W tym celu będziesz musiał złożyć wcześniej odpowiedni wniosek w urzędzie, który w przyszłości będzie się komunikować elektronicznie z urzędem skarbowym, co zresztą zostało już określone w ustawie (§ 65 ust. 3a EStDV).

W tej chwili trwają jeszcze końcowe prace informatyczne, aby Ministerstwo Finansów mogło uruchomić niebawem nowy system. Do tego czasu dotychczasowe procedury pozostają bez zmian. W momencie, gdy zaczną obowiązywać nowe zasady, wcześniej złożone w urzędzie skarbowym decyzje o niepełnosprawności nadal będą ważne, chyba że treść decyzji zmieni się przed upływem jej ważności (§ 84 ust. 3f EStDV).

2.4 Zmiana stopnia niepełnosprawności i jego uznanie z mocą wsteczną

Konsekwencje zmiany stopnia niepełnosprawności zależą od tego, czy

▪ bieżąca zmiana będzie obowiązywać w przyszłości, 

▪ czy też zmiana ma obowiązywać z mocą wsteczną.

2.4.1 Zmiana stopnia lub oznaczenia niepełnosprawności 

Ryczałt inwalidzki jest kwotą roczną. W związku z tym jest on wypłacany w całości, nawet jeśli stopień niepełnosprawności zostanie ustalony po raz pierwszy w danym roku lub przestanie już obowiązywać. Zatem ryczałt nie ulega zmniejszeniu. Dotyczy to nawet sytuacji, gdy osoba niepełnosprawna umiera wkrótce po ustaleniu wysokości stopnia (Sąd Fin. Hamburg, z 18.10.2001, II 780/99, EFG 2002 str. 280).

Jeżeli stopień zostanie zwiększony lub zmniejszony w danym roku, podatnik otrzyma ryczałt w wyższej kwocie w roku, w którym nastąpiła zmiana.

2.4.2 Nabycie lub ustanie uprawnień z mocą wsteczną

Jeśli stopień niepełnosprawności zostanie po raz pierwszy ustalony lub podwyższony i obowiązuje z mocą wsteczną dla kilku wcześniejszych lat, można ubiegać się o (wyższą) kwotę ryczałtu za poprzednie lata. To samo dotyczy sytuacji, gdy zmiana z mocą wsteczną dotyczy oznaczeń „H” i „Bl”. Nie ma przy tym znaczenia, z jakiego powodu oznaczenie zostało ustalone z mocą wsteczną.

Decyzja o ustaleniu stopnia niepełnosprawności jest „podstawowym zawiadomieniem” dotyczącym decyzji o podatku dochodowym. W związku z tym ryczałt inwalidzki otrzymasz w późniejszym terminie również wtedy, gdy wymiar podatku za dany rok stał się już ostateczny, a okres odwoławczy już minął.

Decydujące znaczenie dla kwestii, za ile poprzednich lat otrzymasz zwrot podatku z mocą wsteczną, ma data złożenia wniosku do właściwego organu wydającego decyzję o niepełnosprawności. Bowiem wniosek musi zostać złożony przed upływem okresu rozliczeniowego podatku dochodowego. Nie ma natomiast znaczenia, w jakim terminie dany organ wyda swoją decyzję.

Złożenie wniosku do innego organu zawiesza wygaśnięcie okresu naliczania podatku dochodowego o dwa lata (§ 170 ust. 10 ordynacji podatkowej). Urząd skarbowy ma zatem dwa lata na zmianę wymiaru podatku dochodowego. Okres dwóch lat zaczyna biec dopiero od momentu, w którym urząd skarbowy otrzyma informacje od urzędu wydającego decyzję o niepełnosprawności.

Przykład: W dniu 03.07.2020 pani Rücker złożyła wniosek w Urzędzie ds. Socjalnych, który w swojej decyzji z dnia 01.10.2020 przyznał jej po raz pierwszy stopień niepełnosprawności z mocą wsteczną od 2014 roku. Pani Rücker składała zeznania roczne dotyczące podatku dochodowego zawsze w kolejnym roku kalendarzowym, do czego jest zresztą ustawowo zobowiązana.  

W swoim zeznaniu podatkowym za 2019 rok, które pani Rücker złożyła w urzędzie skarbowym w dniu 16.05.2020, ubiega się po raz pierwszy o ryczałt inwalidzki.

Okres rozliczeniowy podatku dochodowego w tym przypadku rozpoczyna się z końcem roku kalendarzowego, w którym zeznanie podatkowe zostało przekazane do urzędu skarbowego i wynosi cztery lata (§ 169 ordynacji podatkowej). Zeznanie podatkowe za 2014 rok pani Rücker złożyła w roku 2015, zatem okres rozliczeniowy kończy się z dniem 31.12.2019.

Nie można już zmienić wymiaru podatku dochodowego za rok 2014. Wynika to z faktu, że czteroletni okres rozliczeniowy upłynął już pod koniec 2019 roku, a zatem przed złożeniem przez panią Rücker wniosku o ustalenie stopnia niepełnosprawności. Na zmianę wymiaru podatku dochodowego za lata 2015-2018 urząd skarbowy ma czas do 16.05.2022 i będzie cyklicznie wystawiać zawiadomienia o zmianie wraz z rozliczeniem podatku dochodowego za rok 2019. W przypadku braku powiadomień ze strony urzędu skarbowego, pani Rücker powinna poprosić o wyjaśnienie i złożyć wniosek o dokonanie zmian.

! Uwaga: Jeśli po raz pierwszy nabyłeś prawo do ryczałtu z tytułu niepełnosprawności, a w przeszłości ubiegałeś się o zwrot kosztów opieki, urząd skarbowy odmówi odliczenia kosztów opieki. Można się ubiegać bowiem tylko albo o ryczałt inwalidzki, albo o odliczenie kosztów opieki. Musisz więc wszystko dobrze obliczyć, bo może się okazać, że korzystniejszym rozwiązaniem dla Ciebie będzie rezygnacja z ryczałtu.

Oprócz (wyższego) ryczałtu z tytułu niepełnosprawności z mocą wsteczną można również się ubiegać o zwrot nietypowych kosztów związanych z niepełnosprawnością. Dotyczy to jednak tylko tych kosztów, które są związane z odpowiednim stopniem lub oznaczeniem niepełnosprawności – tylko wtedy warunki odliczenia zostaną spełnione z mocą wsteczną.

Przykładowe koszty:

▪ na osobę towarzyszącą podczas urlopu, jeśli oznaczenie „H” lub „aG” zostanie wpisany w późniejszym terminie do legitymacji osoby o znacznym stopniu niepełnosprawności z adnotacją, że jest zdana na pomoc drugiej osoby;

▪ przejazdy związane z niepełnosprawnością, jeśli wymagany stopień lub oznaczenie niepełnosprawności zostaną wpisane w późniejszym terminie do legitymacji osoby o znacznym stopniem niepełnosprawności.

Jest jednak pewien haczyk: musisz być w stanie wykazać w urzędzie skarbowym, że faktycznie poniosłeś wymienione koszty, w innym razie urząd skarbowy ich nie uzna. Powinieneś był zatem zbierać odpowiednie rachunki i faktury również w przeszłości, np. za wydatki związane z pobytem osoby towarzyszącej.

! Do okresu rozliczeniowego 2020 musisz udowodnić liczbę kilometrów, które faktycznie są związane z Twoją niepełnosprawnością. Jeśli nie masz już takiej możliwości, możesz spróbować uzyskać ryczałt w wysokości 900 € obejmujący 3.000 km. Aby otrzymać ryczałt, wystarczy bowiem jedynie uwiarygodnić w urzędzie skarbowym, że faktycznie przejechałeś taką liczbę kilometrów.

Od okresu rozliczeniowego 2021 rozliczenie kosztów przejazdu stanie się łatwiejsze. Nie trzeba będzie już udowadniać, że dana ilość kilometrów związanych z niepełnosprawnością została faktycznie przejechania. W przypadku zmiany stopnia niepełnosprawności w późniejszym okresie i złożenia wniosku z mocą wsteczną ryczałt za przejazdy związane z niepełnosprawnością otrzymasz bez żadnych problemów. 

Jest jednak jeszcze druga strona medalu: jeśli Twój stopień zostanie zmniejszony albo całkowicie usunięty lub Twoje oznaczenie zostanie anulowane z mocą wsteczną, będziesz musiał odpowiednio zmienić swoje zeznania podatkowe i to niestety na swoją niekorzyść.

Jakie koszty pokrywa ryczałt w Niemczech?

Ryczałt pokrywa typowe koszty związane z niepełnosprawnością. Są to wydatki na

▪ pomoc przy zwykłych i regularnie powtarzających się czynnościach w życiu codziennym.

Do tych czynności zaliczają się

• higiena osobista (mycie, pielęgnacja jamy ustnej, czesanie, golenie, korzystanie z toalety);
• spożywanie posiłków (pokrojenie posiłków na mniejsze kawałki itd.);
• mobilność (np. ubieranie i rozbieranie się, poranne wstawanie i kładzenie się spać, wychodzenie z domu i powrót do domu);
• dbanie o gospodarstwo domowe (zakupy, gotowanie, sprzątanie, zmywanie, pranie itd.);

▪ opiekę.

W zakres opieki zaliczają się wydatki na

• zatrudnienie na podstawie obowiązkowego ubezpieczenia społecznego lub w ramach najniższego zatrudnienia opiekuna/opiekunki ambulatoryjnej, usług opiekuńczych, placówki opieki dziennej, nocnej lub krótkoterminowej,
• opiekę rekreacyjną przez kilka godzin w grupie lub domu (proste usługi opiekuńcze) oraz
• zakwaterowanie w ośrodku;
• zwiększone potrzeby w zakresie prania.

Nie można ubiegać się o zwrot tych kosztów wraz z ryczałtem. Wszystkie inne koszty związane z niepełnosprawnością zostaną dodatkowo uwzględnione, jeśli zostaną spełnione odpowiednie warunki (nietypowe koszty → rozdział „Jakie koszty można odliczyć dodatkowo do ryczałtu?”).

2.6 Ryczałt inwalidzki: rezygnacja może być korzystniejsza

2.6.1 Wybór należy do Ciebie

Osoby z niepełnosprawnościami mają dwie możliwości:

▪ mogą ubiegać się o ryczałt inwalidzki i dodatkowo odliczyć nieobjęte ryczałtem nietypowe koszty jako nadzwyczajne obciążenia o charakterze ogólnym albo

▪ mogą zrezygnować z ryczałtu i odliczyć wszystkie typowe oraz nietypowe faktycznie poniesione koszty związane z niepełnosprawnością jako nadzwyczajne obciążenia o charakterze ogólnym. 

Wybór ten jest możliwy nawet wtedy, gdy pracodawca zdążył już uwzględnić przysługujący pracownikowi ryczałt przy obliczaniu miesięcznego podatku od wynagrodzenia, ponieważ pracownik korzysta z prawa wyboru w ramach rozliczenia podatku dochodowego.

! Przed końcem roku nie jest jeszcze jasne, czy warto zrezygnować z ryczałtu inwalidzkiego w zeznaniu podatkowym. Przy wysokich kosztach, jak np. w przypadku pobytu w ośrodku, kwota ryczałtu zostaje szybko przekroczona.

Na wszelki wypadek należy zatem zbierać przez cały rok rachunki i faktury potwierdzające poniesione typowe wydatki związane z niepełnosprawnością, które mają być pokryte przez kwotę ryczałtu.

Aby rozstrzygnąć, która opcja przyniesie największe korzyści podatkowe, trzeba wszystko dokładnie obliczyć. Zarówno typowe, jak i nietypowe wydatki związane z niepełnosprawnością odgrywają tutaj rolę, podobnie jak wszystkie inne nadzwyczajne obciążenia o charakterze ogólnym, ponieważ suma typowych wydatków związanych z niepełnosprawnością i innych nadzwyczajnych wydatków o charakterze ogólnym jest kompensowana rozsądnym obciążeniem.

2.6.2 Ryczałt i ulga podatkowa na koszty związane z prowadzeniem gospodarstwa domowego

Przy podejmowaniu decyzji o skorzystaniu lub rezygnacji z ryczałtu należy uwzględnić ulgę podatkową na pomoc związaną z prowadzeniem gospodarstwa domowego zgodnie z § 35a ustawy o podatku dochodowym. Jeśli ponosisz typowe koszty z powodu niepełnosprawności związane z zatrudnieniem pomocy i/lub usługami w gospodarstwie domowym, a jednocześnie ubiegasz się o ryczałt inwalidzki, to za wydatki związane z gospodarstwem domowym nie przysługuje ulga podatkowa.

Wynika to z faktu, że w opinii organów podatkowych typowe koszty gospodarstwa domowego związane z niepełnosprawnością pokrywa ryczałt inwalidzki. Przynajmniej na wydatki z tytułu opieki nie przyznaje się już ulgi podatkowej (pismo Min. Fin. z 09.11.2016, BStBl. 2016 I str. 1213, pkt 33).

Trybunał Finansowy jest niestety tego samego zdania. Nawet jeśli koszty przekraczają kwotę ryczałtu, nie można ich uznać za koszty związane z prowadzeniem gospodarstwa domowego. Bowiem są one w pełni pokrywane poprzez zastosowanie ryczałtu dla osób niepełnosprawnych (wyrok Tryb. Fin. z 05.06.2014, VI R 12/12, BStBl. 2014 II str. 970).

! Jeżeli ponosisz typowe koszty na gospodarstwo domowe związane z niepełnosprawnością np. koszt sprzątaczki, sprawdź zatem, czy korzystniej jest ubiegać się o ryczałt inwalidzki, czy o zwrot kosztów tytułem nadzwyczajnych obciążeń o charakterze ogólnym. 

W przypadku, gdy zrezygnujesz z ryczałtu inwalidzkiego, potwierdzone typowe koszty związane z niepełnosprawnością zostaną uwzględnione jako nadzwyczajne obciążenia o charakterze ogólnym. Można za nie otrzymać ulgę podatkową na pomoc związaną z gospodarstwem domowym zgodnie z § 35a EStG, o ile koszty te nie zostaną uwzględniane z powodu rozsądnego obciążenie.

2.6.3 Ryczałt a koszty opieki i pielęgnacji

Istnieje pewien haczyk w odniesieniu do kosztów opieki i pielęgnacji, jeśli jednocześnie ubiegasz się o ryczałt inwalidzki: koszty opieki i pielęgnacji są typowymi wydatkami związanymi z niepełnosprawnością i pokrywa je ryczałt inwalidzki. Jednocześnie spełniają one zgodnie z § 35a EStG także wymogi dotyczące ulgi podatkowej z tytułu pomocy w prowadzeniu gospodarstwa domowego.

Korzystniejszym rozwiązaniem może się okazać rezygnacja z ryczałtu dla osób niepełnosprawnych i zakwalifikowanie kosztów opieki i pielęgnacji do nadzwyczajnych obciążeń o charakterze ogólnym zgodnie z § 33 EStG lub w ramach § 35a EStG. W indywidualnych przypadkach znalezienie optymalnego rozwiązania podatkowego może być naprawdę bardzo trudne. 

2.6.4 Sposób obliczenia 

W każdym roku kalendarzowym możesz na nowo zdecydować, czy chcesz zrezygnować z ryczałtu na rzecz odliczenia rzeczywistych kosztów. Oto jak należy postępować:

▪ Najpierw należy podzielić wszystkie nadzwyczajne obciążenia na typowe i nietypowe wydatki związane z niepełnosprawnością oraz na pozostałe nadzwyczajne obciążenia o charakterze ogólnym.

Nadzwyczajne obciążenia o charakterze szczególnym nie są w ogóle brane pod uwagę, ponieważ nie odgrywają tutaj żadnej roli (obejmują one ryczałt rodzinny, ryczałt opiekuńczy, zasiłek pielęgnacyjny i zasiłek edukacyjny).

▪ Następnie trzeba ustalić kwotę rozsądnego obciążenia i kwotę ryczałtu z tytułu niepełnosprawności.

▪ Mając już wszystkie kwoty, należy dokonać obliczenia w następujący sposób:

Jeśli kwota w wierszu 5 jest większa niż kwota w wierszu 10, należy złożyć wniosek o skorzystanie z ryczałtu z tytułu niepełnosprawności. Dodatkowo można odliczyć nietypowe koszty związane z niepełnosprawnością w wykazanej kwocie tytułem nadzwyczajnych obciążeń o charakterze ogólnym.

Natomiast gdy kwota w wierszu 5 jest mniejsza niż kwota w wierszu 10, powinieneś zrezygnować z ryczałtu inwalidzkiego i rozliczyć wszystkie typowe i nietypowe koszty związane z niepełnosprawnością w wykazanej kwocie tytułem nadzwyczajnych obciążeń o charakterze ogólnym.

Przykład: Pan Müller jest kawalerem i nie ma dzieci. Posiada stopień niepełnosprawności 50. Jego typowe koszty związane z niepełnosprawnością poniesione w okresie rozliczeniowym 2020 wynoszą 1.000 €, a koszty nietypowe 2.500 €. Jego całkowity dochód wynosi 45.000 €, a zatem jego rozsądne obciążenie wynosi 2.546 €. Ponadto nie miał żadnych innych nadzwyczajnych obciążeń o charakterze ogólnym.

Gdyby pan Müller ubiegał się o ryczałt z tytułu niepełnosprawności, urząd skarbowy uwzględniłby tylko kwotę 570 €. Nietypowe koszty związane z niepełnosprawnością w wysokości 2.500 € nie zostaną uwzględnione, ponieważ nie przekraczają kwoty rozsądnego obciążenia.

Pan Müller powinien wnioskować o odliczenie wszystkich kosztów w wysokości 3.500 € jako nadzwyczajne obciążenia o charakterze ogólnym. Co prawda rozsądne obciążenie zostanie uwzględnione również i w tym wypadku, ale do odliczenia pozostanie jeszcze kwota 954 €. Jeśli typowe koszty związane z niepełnosprawnością obejmują koszty usług dotyczących prowadzenia gospodarstwa domowego, pan Müller może dodatkowo ubiegać się o obniżenie podatku zgodnie z § 35a EStG do wysokości rozsądnego obciążenia (niepodlegającego odliczeniu jako obciążenia nadzwyczajne).

Przykład: Pani Puls posiada stopień 40 i jest niepełnosprawna w stopniu lekkim. Jej niepełnosprawność wynika z typowej choroby zawodowej. W związku z tym przysługuje jej za okres rozliczeniowy 2020 ryczałt inwalidzki w wysokości 430 €. Jej całkowity dochód wynosi 20.000 €, a jej rozsądne obciążenie wynosi 1.046 €. 

W tym roku pani Puls celowo połączyła „możliwe do zaplanowania” wydatki nieobjęte ubezpieczeniem na nowe okulary oraz rekonstrukcję uzębienia i zachowała wszystkie rachunki.

Powstały zatem następujące kwoty:

▪ typowe wydatki związane z niepełnosprawnością – 810 € oraz

▪ nadzwyczajne obciążenia o charakterze ogólnym wraz z nietypowymi wydatkami związanymi z niepełnosprawnością – 1.060 €.

Zgodnie z powyższym obliczeniem pani Puls rezygnuje zatem z ryczałtu dla osób niepełnosprawnych. Zamiast tego wykazuje rzeczywiście poniesione koszty w pełnej kwocie. Gdyby nie połączyła swoich „możliwych do zaplanowania” kosztów w tym roku, jej typowe koszty związane z niepełnosprawnością w wysokości 810 € nie przekroczyłyby rozsądnego obciążenia w wysokości 1.046 €. Musiałaby zadowolić się ryczałtem z tytułu niepełnosprawności w wysokości 430 €.