Domy opieki, również te w Polsce, są drogie. W tym artykule pokażemy, jak można sprawić, by skarb państwa partycypował w tych kosztach!
Henryk ma 78 lat i z powodu choroby musi iść do domu opieki. Niestety miejsce w takim zakładzie sporo kosztuje. Jeśli jednak emeryt lub rencista płaci podatki i ze względu na chorobę musi się przenieść do domu opieki lub domu spokojnej starości, może – pod pewnymi warunkami – odliczyć od podatku koszty pobytu w tego typu zakładzie jako nadzwyczajne obciążenie.
Ale może się też zdarzyć, że emeryt lub rencista otrzymuje tak niskie świadczenie, że nie musi składać zeznania podatkowego, a zarazem nie stać go na opłacenie domu opieki. W niektórych przypadkach o poniesienie tych kosztów prosi się bliskich krewnych – na przykład własne dzieci. Jeśli tak właśnie się dzieje, oni również mogą odliczyć od podatku poniesione koszty domu opieki.
W przeszłości tego rodzaju wydatki można było odliczyć od podatku tylko wtedy, gdy mieszkaniec domu pomocy społecznej wymagał opieki. Sędziowie Federalnego Trybunału Finansowego (Bundesfinanzhof, BFH) uznali jednak w orzeczeniu z 2010 r., że koszty pobytu w domu spokojnej starości z powodu choroby mogą być odliczone jako nadzwyczajne obciążenie nawet wtedy, gdy „nie ma ciągłej potrzeby sprawowania opieki i nie zostały naliczone żadne dodatkowe koszty opieki” (sygn. akt VI R 38/09).
Scenariusz 1: Henryk sam opłaca pobyt w domu opieki
Henryk z ciężkim sercem przeprowadza się do domu opieki w wieku 78 lat. Kasa pielęgnacyjna (Pflegekasse) określiła stopień wymaganej w jego przypadku opieki na poziomie 4, w związku z czym uznaje się, że jest to osoba potrzebująca opieki. Aby móc odliczyć koszty pobytu w domu pomocy społecznej od podatku, Henryk musi najpierw od ponoszonych przez siebie wydatków odjąć zwroty kosztów, do których należą:
- zwroty kosztów z państwowej kasy chorych (gesetzliche Krankenkasse)
- zasiłek opiekuńczy (Pflegegeld) wypłacany w ramach ustawowego ubezpieczenia pielęgnacyjnego (gesetzliche Pflegeversicherung)
- zasiłek opiekuńczy (Pflegegeld) wypłacany w ramach prywatnego ubezpieczenia pielęgnacyjnego (private Pflegeversicherung)
Jako że Henryk zrezygnował ze swojego mieszkania na przedmieściach Kolonii, musi wziąć pod uwagę również tzw. oszczędności w wydatkach ponoszonych na utrzymanie mieszkania. Skarb państwa wychodzi mianowicie z założenia, że Henryk zaoszczędzi 9.408 euro rocznie dzięki rezygnacji z mieszkania. Musi on odjąć tę kwotę – podobnie jak zwroty kosztów – od kosztów związanych z pobytem w domu opieki. Henryk może wpisać w swoim zeznaniu podatkowym tylko pozostałą kwotę. Ale i tutaj jest pewne ograniczenie: ta wyliczona kwota musi być wyższa niż tzw. racjonalne obciążenie. Limit ten jest indywidualnie ustalany dla każdego podatnika i zależy od całkowitej wysokości jego dochodów, stanu cywilnego i liczby dzieci.
W wyroku z listopada 2013 r. (sygn. akt VI R 20/12) Federalny Trybunał Finansowy (Bundesfinanzhof, BFH) podkreślił, że w przypadku umieszczenia w placówce opiekuńczej ze względu na stan zdrowia można odliczyć od podatku zarówno koszty opieki pielęgniarskiej, jak i koszty pobytu pomniejszone o oszczędności w wydatkach ponoszonych na utrzymanie mieszkania. Z jednym ograniczeniem: koszty zakwaterowania nie mogą być „w sposób oczywisty nieproporcjonalne do wydatków związanych z opieką medyczną”, stwierdzili sędziowie z Monachium. Oznacza to, że urząd skarbowy rozpatruje każdy przypadek indywidualnie.
Scenariusz 2: Koszty pobytu Henryka w domu opieki ponosi syn Maciej
Załóżmy teraz, że Henryka nie stać na pobyt w domu opieki, ponieważ nie ma żadnego majątku i otrzymuje zbyt małą emeryturę. Syn Maciej jest w związku z tym prawnie zobowiązany do pokrywania kosztów utrzymania swojego ojca. Jest to tak zwany obowiązek alimentacyjny wobec rodziców. Warto zaznaczyć, że od 2020 r. obowiązek alimentacyjny wobec rodziców spoczywa tylko na dzieciach, których roczny dochód brutto wynosi ponad 100.000 euro. Nadal obowiązuje też zasada jak w przykładzie powyżej: jeśli krewny zostaje umieszczony w domu pomocy społecznej, ponieważ wymaga opieki, skarb państwa partycypuje w tych kosztach.
Maciej może odliczyć od podatku część kosztów, które ponosi w związku z pobytem ojca w domu opieki, jako świadczenie alimentacyjne. Jest to jednak możliwe tylko wtedy, gdy Henryk otrzymuje rocznie mniej niż 10.032 euro z własnych dochodów i świadczeń. Tak właśnie jest w omawianym przez nas przykładzie. Uwaga: jeśli osoba wymagająca opieki ma dochód wyższy niż 10.032 euro, krewni nie mogą odliczyć świadczeń alimentacyjnych od podatku.
Maciej oblicza więc, jaką część świadczeń alimentacyjnych może odliczyć od podatku:
9.408 euro – maksymalne koszty utrzymania w 2020 r.
./. roczna emerytura ojca pomniejszona o 102 euro zryczałtowanych kosztów uzyskania przychodu, 180 euro zryczałtowanych kosztów i 624 euro kwoty wolnej od podatku
= kwota podlegająca odliczeniu z tytułu świadczenia alimentacyjnego
Ale Maciej musi wydać o wiele więcej pieniędzy na dom opieki, niż zostało to zatwierdzone przez organy podatkowe jako alimenty. Co teraz? Pozostałe koszty może on odliczyć od podatku jako nadzwyczajne obciążenie. Ale i w tym przypadku obowiązuje następująca zasada: w pierwszej kolejności fiskus odejmuje zwroty kosztów i oszczędności w wydatkach ponoszonych na utrzymanie mieszkania, wliczając w to emeryturę Henryka. Maciej może podać w swoim zeznaniu podatkowym jedynie pozostałą kwotę – pod warunkiem, że przekracza ona obciążenie, które można uznać za dostosowane do jego możliwości.
Gdyby Henryk musiał udać się do domu spokojnej starości lub domu pomocy społecznej nie dlatego, że wymaga opieki, ale ze względu na swój wiek, nie mógłby odliczyć od podatku kosztów opieki instytucjonalnej jako nadzwyczajnego obciążenia. Jego syn Maciej mógłby co najwyżej odliczyć od podatku świadczenie alimentacyjne.
Scenariusz 3: Henryk jedynie tymczasowo przebywa w domu spokojnej starości
Załóżmy, że Henryk nie zrezygnował z mieszkania i przebywa w domu opieki tylko tymczasowo, na czas leczenia. Henryk mógłby wówczas – podobnie jak wszyscy inni podatnicy – odliczyć od podatku koszty pobytu w domu opieki jako nadzwyczajne obciążenie. W takim przypadku wymagane jest przedłożenie zaświadczenia lekarskiego wydanego jeszcze przed wprowadzeniem się do domu spokojnej starości, potwierdzające, że umieszczenie w domu opieki społecznej jest konieczne ze względu na chorobę. Sędziowie Federalnego Trybunału Finansowego (Bundesfinanzhof, BFH) zdecydowali o tym już w 2010 r. (sygn. akt VI R 38/09).
Odliczanie od podatku innych usług jako usług związanych z gospodarstwem domowym
Jeśli mieszka się w apartamencie w domu spokojnej starości, można odliczyć od podatku koszty przygotowania i podania posiłków jako usługi związanej z prowadzeniem gospodarstwa domowego. Ważne jest przy tym, aby mieszkanie było zamykane na klucz i przystosowane do samodzielnego użytkowania, tzn. w pełni wyposażone. Zostało to rozstrzygnięte przez Sąd Finansowy Badenii-Wirtembergii (sygn. akt 3 K 3887/11).
Skarga została złożona przez mężczyznę, który mieszkał w dwupokojowym apartamencie o powierzchni 49 m² z łazienką i aneksem kuchennym na terenie domu spokojnej starości. W cenę najmu wliczony był codzienny obiad przygotowywany w kuchni domu seniora i jego podanie w jadalni. Dodatkowa umowa przewidywała, że jadalnia jest pomieszczeniem wspólnym.
W zeznaniu podatkowym powód chciał odliczyć od podatku zarówno koszty sprzątania kuchni i jadalni, jak i koszty przygotowania i podawania codziennego menu obiadowego jako usługi związane z prowadzeniem gospodarstwa domowego. Właściwy urząd skarbowy uznał jedynie koszty sprzątania pomieszczeń. Uzasadnienie: wspólna kuchnia i jadalnia nie należały do gospodarstwa domowego powoda.
Sąd finansowy wzmacnia prawa mieszkańców
Sąd widział to inaczej: zarówno jadalnia, jak i kuchnia domu spokojnej starości są zdaniem sędziów częścią gospodarstwa domowego. W związku z tym proporcjonalne koszty związane z korzystaniem z przygotowanego posiłku muszą zostać uznane za usługę związaną z prowadzeniem gospodarstwa domowego.
Właściwy urząd skarbowy złożył odwołanie do Federalnego Trybunału Finansowego (Bundesfinanzhof, BFH) (sygn. akt: VI R 60/12). Sprawa została jednak umorzona po wycofaniu odwołania. Wyrok Sądu Finansowego Badenii-Wirtembergii jest zatem ostateczny.
Krewni nie mogą odliczać od podatku usług związanych z prowadzeniem gospodarstwa domowego
W wyroku z dnia 3 kwietnia 2019 r. Federalny Trybunał Finansowy (Bundesfinanzhof, BFH) wyjaśnił, że tylko sam podatnik może w deklaracji podatkowej odliczyć koszty usług związanych z prowadzeniem gospodarstwa domowego. Oznacza to więc, że krewni nie mogą domagać się ulgi podatkowej z tego tytułu (sygn. akt VI R 19/17).
